بررسی تطبیقی مفهوم بخشش‌ از منظر روانشناسی و اسلام

•   آرشیو : نسخه بهار1404 - جلد اول
•   کد پذیرش : 14103
•   موضوع : سایر شاخه های روانشناسی
• نویسنده/گان : | اسرا مرادی، ملوک خادمی اشکذری
•   زبان : فارسی
•   نوع مقاله : مروری
•   چکیده مقاله به فارسی : هدف از پژوهش حاضر بررسی تطبیقی مفهوم بخشش از منظر روانشناسی و اسلام بود. بخشش از هر دو منظر، به عنوان یکی از اصول اساسی اخلاقی و روانی، اهمیت ویژه‌ای دارد. در روانشناسی، بخشش به عنوان یک فرآیند شناختی و احساسی مطرح می‌شود که به فرد کمک می‌کند از احساسات منفی مانند خشم و کینه رهایی یابد و به بهبود سلامت روان و تقویت روابط اجتماعی خود بپردازد. از سوی دیگر، در اسلام، بخشش به عنوان یک وظیفه دینی و اخلاقی معرفی شده است که مؤمنان باید برای دستیابی به رضایت الهی و نزدیک شدن به خداوند به آن پایبند باشند. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی به بررسی مفاهیم و اصول بخشش در متون علمی روانشناسی و منابع اسلامی معتبر (شامل قرآن کریم، نهج‌البلاغه، منابع حدیثی معتبر، و سیره پیامبر اسلام) پرداخته و تلاش کرده است تا نقاط اشتراک و تفاوت‌های این دو دیدگاه را شناسایی کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که هر دو دیدگاه بر اهمیت بخشش در کنترل خشم، کاهش تعارضات و بهبود روابط انسانی تأکید دارند. با این حال، تفاوت‌هایی در ماهیت و انگیزه‌های بخشش وجود دارد؛ به طوری که در روانشناسی، بخشش به عنوان یک انتخاب فردی برای بهبود سلامت روان مطرح است، در حالی که در اسلام، به عنوان یک وظیفه دینی و راهی برای کسب رضایت الهی تلقی می‌شود. این پژوهش نتیجه می‌گیرد که ترکیب آموزه‌های روانشناسی و اسلام می‌تواند به ترویج فرهنگ بخشش در جوامع امروزی کمک کند و نقش مؤثری در کاهش تنش‌های فردی ایفا کرده و به تقویت همبستگی اجتماعی
•   لیست منابع : [1] اتحادی فر، م.، جناآبادی، ح.، و داورپناه، ا. (1400). اثربخشی بخشش درمانی در شادکامی و کیفیت زندگی تحصیلی دانش آموزان. مطالعات روانشناسی تربیتی، 18(44)، 51-61. SID. https://sid.ir/paper/1038025/fa
  [2] حاج شیخ علی زهرایی، ز.، و لسانی، م. 1396 . عفو و صفح در کتاب و سنت: بخشش و گذشت در مکتب قرآن. انتشارات ۱۱۴.
  [3] الهی قمشه‌ای، م. (مترجم). 1393 . قرآن کریم. نشر جمهوری اسلامی.
  [4] بخاری، م. ا. ا. (232 هـ ق / 846 م). صحیح بخاری (ترجمه: محمد علی تسخیری). موسسه دار الکتاب.
  [5] مسلم، ح. ا. (261 هـ ق / 875 م). صحیح مسلم (ترجمه: محمود مهدوی دامغانی). انتشارات دارالفکر.
  [6] شریف رضی، م. ب. (400 هـ ق / 1009 م). نهج البلاغه (ترجمه: سید جعفر شهیدی). نشر علمی و فرهنگی.
  [7] علی متقی، م. (م. 975 هـ ق / 1567 م). کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال. دارالفکر.
  [8] ابن حنبل، ا. (241 هـ ق / 855 م). مسند احمد بن حنبل. دارالفکر.
  [9] موحدی، م.، و صمدی، ح. 1399 . گذشت (بخشش) (از دیدگاه قرآن و عترت). انتشارات هدف.
  [10] آسوده، م.، و اسلامی، س. (ویراستار). (1388). عواقب گناهان و راه نجات در روایات. انتشارات دلیل ما.
  [11] یوسفی، س.، قدمی، ا.، و زمان پور، ع. ا. (1403). اثربخشی درمان گروهی روان‌شناسی مثبت نگر بر تاب‌آوری و اضطراب مرگ در بین افراد مبتلابه بیماری کرونا. مطالعات روان‌شناسی بالینی، 14(53)، 93-106. https://doi.org/10.22054/jcps.2024.67504.2739
  
  [12] Aquino, K., Grover, S. L., Goldman, B., & Folger, R. (2003). When push doesn't come to shove: Interpersonal forgiveness in workplace relationships. Journal of Management Inquiry, 12, 209–216. https://doi.org/10.1177/1056492603256337
  [13] Aquino, K., Tripp, T. M., & Bies, R. J. (2001). How employees respond to personal offense: The effects of blame attribution, victim status, and offender status on revenge and reconciliation in the workplace. Journal of Applied Psychology, 86, 52–59. https://doi.org/10.1037/0021-9010.86.1.52
  [14] Aquino, K., Tripp, T. M., & Bies, R. J. (2006). Getting even or moving on? Power, procedural justice, and types of offense as predictors of revenge, forgiveness, reconciliation, and avoidance in organizations. Journal of Applied Psychology, 91, 653–668. https://doi.org/10.1037/0021-9010.91.3.653
  [15] Baskin, T. W. (2023). What Works in Forgiveness Therapy? Discussing Recent Meta-Analyses. In The Routledge Handbook of the Philosophy and Psychology of Forgiveness (pp. 546-558). Routledge.
  [16] Baskin, T. W., & Enright, R. D. (2004). Intervention studies on forgiveness: A meta-analysis. Journal of Counseling & Development, 82, 79–90. https://doi.org/10.1002/j.1556-6678.2004.tb00288.x
  [17] Bies, R. J., Barclay, L. J., Tripp, T. M., & Aquino, K. (2016). A systems perspective on forgiveness in organizations. Academy of Management Annals, 10, 245–318. https://doi.org/10.5465/19416520.2016.1120956
  [18] Bradfield, M., & Aquino, K. (1999). The effects of blame attributions and offender likableness on forgiveness and revenge in the workplace. Journal of Management, 25, 607–631. https://doi.org/10.1177/014920639902500501
  [19] Brady, D. L., Saldanha, M. F., & Barclay, L. J. (2023). Conceptualizing forgiveness: A review and path forward. Journal of Organizational Behavior, 44(2), 261-296.
  [20] Davis, D. E., Hook, J. N., Van Tongeren, D. R., DeBlaere, C., Rice, K. G., & Worthington, E. L. (2015). Making a decision to forgive. Journal of Counseling Psychology, 62, 280–288. https://doi.org/10.1037/cou0000054
  [21] Enright, R. D. (2019). Forgiveness is a choice: A step-by-step process for resolving anger and restoring hope. American Psychological Association.
  [22] Enright, R. D., & Fitzgibbons, R. P. (2000). Helping clients forgive: An empirical guide for resolving anger and restoring hope. APA. https://doi.org/10.1037/10381-000
  [23] Enright, R. D., & Human Development Study Group (1991). The moral development of forgiveness. In W. M. Kurtines & J. L. Gerwitx (Eds.), Handbook of moral behavior and development (Vol. 1) (pp. 123–151). Lawrence Erlbaum.
  [24] Enright, R. D., & Rique, J. (2004). Enright forgiveness inventory. Mind Garden.
  [25] Ioverno, S., Pallini, S., Farina, F., Lizzadro, F., & Barcaccia, B. (2022). The less you judge, the better you sleep: The benefits of mindfulness and forgiveness for insomnia and sleep problems. Bulletin of the Menninger Clinic, 86(4), 324-338.
  [26] McCullough, M. E., Hoyt, W. T., & Rachal, K. C. (2000). What we know (and need to know) about assessing forgiveness constructs. In M. E. McCullough, K. I. Pargament, & C. E. Thoresen (Eds.), Forgiveness: Theory, research, and practice (pp. 65–88). Guilford.
  [27] McCullough, M. E., Rachal, K. C., Sandage, S. J., Worthington, E. L., Brown, S. W., & Hight, T. L. (1998). Interpersonal forgiving in close relationships: II. Theoretical elaboration and measurement. Journal of Personality and Social Psychology, 75, 1586–1603. https://doi.org/10.1037/0022-3514.75.6.1586
  [28] McCullough, M. E., Worthington, E. L. Jr., & Rachal, K. C. (1997). Interpersonal forgiving in close relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 73, 321–336. https://doi.org/10.1037/0022-3514.73.2.321
  [29] Pettigrove, G. (2023). The Virtue of Forgiveness?. In The Routledge Handbook of the Philosophy and Psychology of Forgiveness (pp. 363-377). Routledge.
  [30] Rapp, H., Wang Xu, J., & Enright, R. D. (2022). A meta‐analysis of forgiveness education interventions’ effects on forgiveness and anger in children and adolescents. Child Development, 93(5), 1249-1269.
  [31] Worthington, E. L. Jr. (2019). Understanding forgiveness of other people: Definitions, theories, and processes. In E. L. Worthington, Jr. & N. G. Wade (Eds.), Handbook of forgiveness (2nd ed., pp. 11–21). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781351123341-2
  [32] Worthington, E. L. Jr., Hook, J. N., Utsey, S. O., Williams, J. K., & Neil, R. L. (2007). Decisional and emotional forgiveness. International Positive Psychology Summit.
  [33] Worthington, E. L. Jr., Lavelock, C., Witvliet, C. V., Rye, M. S., Tsang, J. A., & Toussaint, L. (2015). Measures of forgiveness: Self-report, physiological, chemical, and behavioral indicators. In G. J. Boyle, D. H. Saklofske, & G. Matthews (Eds.), Measures of personality and social psychological constructs (pp. 474–502). Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-386915-9.00017-6
  [34] Worthington, E. L. Jr., & Scherer, M. (2004). Forgiveness is an emotion-focused coping strategy that can reduce health risks and promote health resilience: Theory, review, and hypotheses. Psychology and Health, 19, 385–405. https://doi.org/10.1080/0887044042000196674
•   کلمات کلیدی به فارسی : بخشش، اسلام، روانشناسی، مفهوم‌شناسی
•   چکیده مقاله به انگلیسی : The present study aimed to conduct a comparative analysis of the concept of forgiveness from psychological and Islamic perspectives. Forgiveness holds significant importance in both frameworks as a fundamental ethical and psychological principle. In psychology, forgiveness is defined as a cognitive and emotional process that helps individuals overcome negative emotions such as anger and resentment, thereby improving mental health and strengthening social relationships. In Islam, however, forgiveness is introduced as a religious and moral duty that believers must adhere to in order to attain divine satisfaction and closeness to God. Using an analytical-descriptive method, this research examined the principles and definitions of forgiveness in psychological literature and authoritative Islamic sources (including the Holy Quran, Nahj al-Balagha, authentic hadith collections, and the traditions of the Prophet Muhammad) to identify commonalities and differences between the two perspectives. The findings reveal that both perspectives emphasize the role of forgiveness in managing anger, reducing conflicts, and enhancing human relationships. However, differences exist in the nature and motivations behind forgiveness: psychology frames forgiveness as an individual choice aimed at improving mental well-being, while Islam regards it as a religious obligation and a means to achieve divine approval. The study concludes that integrating psychological insights with Islamic teachings can promote a culture of forgiveness in modern societies, effectively reducing individual tensions and fostering social cohesion.
•   کلمات کلیدی به انگلیسی : Forgiveness, Islam, Psychology, Conceptual Analysis
•  صفحات : 113-122
•   دانلود فایل ( 509.87 KB )